Osmanlı tasavvuf kültürünün değerleri, bu medeniyetin klasik devri olarakkabul edilen XVI. yüzyılda inşa edilen Süleymaniye Külliyesinde çok rahatgözlemlenebilir. Tasavvufî metinlerde ‘İnsan-ı Kâmil’ tarif edilirken aynızamanda kozmik bir yaratılış da tarif edilmektedir. Kozmik yaratılışın aşamalarıise Klasik Osmanlı Cami mimarisinde kolaylıkla okunabilmektedir. Kadim bilgive kutsal sanat içermesi, içten dışa, dıştan içe okunabilen mekânları, bütününparçalara egemen olduğu, ‘vahdet’ ilkesi, zıt unsurları bünyesinde barındırması,zıtlıklar arasında geçiş sağlaması, sadelik ve ihtişamın birlikteliği, için dışanispetle zenginliği ve çevresi ile uyum sağlayan ve estetik değer katan yerleşimiile Süleymaniye Camii’nin mimarisinde, tasavvuf literatürünün anatemalarından biri olan ‘İnsan-ı Kâmil’ kavramını, temel özellikleriyle okumakmümkündür.
The values of the Ottoman Sufi culture can be seen very clearly in the Süleymaniye Complex, which was built in the XVI.th century, the classical period of this civilization. While Sufi texts describe ‘The Perfect Human Being’, at the same time cosmic creation is described. The stages of cosmic creation can easily be observed in the architecture Classical Ottoman Mosque. It is possible to analyze the concept of ‘The Perfect Human Being’ which is one of the main themes of Sufi literature, in the architecture of Suleymaniye Mosque with its basic characteristics. Its design contains; ancient knowledge and sacred art, a structure that can be observed inside out and outside in, the whole dominating its pieces, the ‘unity’ principle that embraces the contrasting elements, the transition between contrasts, and the combination of simplicity and splendor.
