Akademik Veri Yönetim Sistemi
Enfeksiyon Hastalıkları: Tanı ve Tedavi Editor • Doç. Dr. Dilek Dülger • Orcid: 0000-0003, Doç. Dr. Dilek Dülger, Editör, Livre de Lyon, Lyon, ss.83-104, 2022
Aralık 2019’da Çin’in Vuhan kentinde ilk olarak tanımlanan yeni bir
koronavirüs olan şiddetli akut solunum sendromu koronavirüs 2
(SARS-CoV-2) giderek yaygınlık kazanarak tüm dünyayı etkisi altına
aldı (1). Dünya sağlık örgütü (WHO) 11 Mart 2020’de koronavirüs hastalığı
2019’u (Covid-19) bir dünya pandemisi olarak ilan etti (2). Ekim 2022 itibariyle
dünya genelinde 634.266.503 koronavirüs vakası ve 6.587.925 ölüm var (3).
Tüm dünyada tamamlanan vakalardan 613.327.547 kişi ise iyileşti.
SARS-CoV-2 Coronaviridae familyasının, Nidovirales orderının
Orthocoronavirinae alt familyasına mensup zarflı pozitif anlamda tek sarmallı
bir RNA (+ssRNA) virüsüdür (4). Orthocoronavirinae alt ailesi dört farklı
klad içerir: alfa- (α-CoV), beta- (β-CoV), gama- (γ-CoV) ve delta-koronavirüs
(δ-CoV). Bunlardan sadece ilk ikisi memelileri de enfekte edebilir ve insan
patojenlerini kapsayabilir (4). Daha hafif ve endemik seyreden α-CoV’lerin
aksine, β-CoV’ler, 2002’ de Şiddetli Akut Solunum Yetmezliği Sendromu (SARSCoV) ve 2012’ de Orta Doğu solunum sendromu (MERS-CoV) salgınlarıyla
bilinen oldukça virülan zoonotik virüs salgınlarına neden olmuşlardır (4).
Coronavirüs, insandan insana damlacık yoluyla bulaşır. Temas sonrası
virüsün inkübasyon süresi 2-14 gün olup, Covid-19’lu hastalar çoğunlukla ateş,
öksürük, boğaz ağrısı, nefes darlığı gibi hafif üst solunum yolu enfeksiyonu
bulgularıyla hastaneye başvururken, şiddetli akut solunum sıkıntısı sendromuna
(ARDS) kadar geniş bir klinik yelpazede virüs kendini gösterebilir. Bunun
yanısıra baş ağrısı, miyalji, eklem ağrısı, koku tat kaybı gibi bulgularda sıklıkla görülür (5). Bununla birlikte, hastalığın başlangıcında veya seyri sırasında
çeşitli nörolojik belirtiler de COVID-19 ile ilişkilendirilmiştir.
Viral enfeksiyonlar merkezi ve periferik sinir sistemini etkilemek suretiyle
nöromüsküler bulgulara neden olabilir (6). Daha önce Ebstein bar virüs
(EBV), varisella zoster virüsü (VZV), insan bağışıklık yetmezlik virüsü (HIV),
sitomegalovirüs (CMV), influenza A ve enterovirüsler olmak üzere birçok virus
nörolojik komplikasyonlarla ilişkilendirilmiştir (6). Herpes zorter enfeksiyonu,
varisella zoster virüsünün uzun süre ganglionlarda latent kaldıktan sonra
hücresel bağışıklığın düşüşüne bağlı olarak gelişir. Bu enfeksiyonundan sonra
görülen ağrılı klinik tabloya ise postherpetik nevralji adı verilir (6). Herpes
zoster vakalarında, ciltte tek taraflı veziküler lezyonlar ve uzun süre devam eden
nöropatik ağrı söz konusudur (6). Ağrı belli bir dermatomda sınırlıdır. Allodini
ve hiperaljezi sıklıkla eşlik eder. Herpes zoster’den sonraki 3 ay içerisinde
%6-10 oranında ortaya çıkabilir (6). Başlangıçta ağrı akut doku ve nöronal
hasara bağlı olarak nöropatik ağrı gelişir (7). Olay iyileştikten sonra da sinir
hasarına bağlı olarak ağrı devam edebilir (7). Bu vakalarda spontan c nosiseptör
aktivitesi gözlemlenmiştir (6). Yine sinir sistemini enfekte edebilen diğer bir
virüs ise HİV’ dir (6). Buradaki klinik tablo viral proteinler ile sinir lifleri
arasındaki immün benzerlik mekanizması sonucu gelişir. Genellikle yanmanın
ve mekanik allodinin eşlik ettiği nöropatik ağrı tablosu görülür. Enterovirüsler
ile ilişkili olarak akut flask miyelit gelişebilir bu hastalarda kronik nöropatik
ağrı görülebilir. Diğer koronavirüs (acute respiratory syndrome coronavirus 1
(SARS-CoV-1), Middle East respiratory coronavirus syndrome (MERS CoV))
vakalarından sonra da iskemik inme, ensefalit, miyopatiler, nöropatiler ve GBS
gibi nörolojik komplikasyonlar bildirilmiştir (6).
Baş ağrısı, COVID-19 hastalarında gözlenen en yaygın nonspesifik
nörolojik semptom iken, beyin sisi ve baş dönmesi koku tat kaybına da sıklıkla
rastlanır (5). Öte yandan COVİD-19 un nörolojik tutulumları bununla sınırlı
değildir. COVID-19 enfeksiyonu sonrasında inme, ensefalit, akut dissemine
ensefalomyelit (ADEM), menenjit, gulian barre sendromu (GBS), Miller-Fisher
sendromu (MFS), bell paralizisi, kritik hastalık polinoropatisi, nöropatik ağrı,
parestezi gibi nörolojik tutulumlar, artrit, miyopati, miyozit, rabdomiyoliz, uzun
süreli immobilizasyona bağlı sarkopeni gibi nöromüsküler durumlar görülebilir
(5-8).