Akademik Veri Yönetim Sistemi
International Peer-Reviewed Journal of Nutrition Research, cilt.0, sa.12, ss.83-116, 2018 (Hakemli Dergi)
Amaç: Gluten, buğday tanelerinin ana depolama proteinidir ve temelde gliadin ve glutenin olmak üzere yüzlerce farklı ama birbirine benzer proteinin karışımıdır. Özellikle Türkiye’de temel besin kaynağı olan tahıl grubunun çoğunun içeriğinde gluten bulunmaktadır. Buğday, arpa ve çavdar gluten içeren tahıllar olarak bilinirken; amaranth, kinoa, karabuğday, sorgum gibi psödotahıllar ve pirinç ise doğal olarak içeriğinde gluten bulunmayan tahıllardır. Gluten tüketimi, bugüne kadar birçok farklı hastalıkla ilişkilendirilmiştir. Bunlardan en yaygın olarak bilineni çölyak hastalığıdır. Çölyak dışında çeşitli deri hastalıkları, bazı nörolojik rahatsızlıklar, depresyon, migren, otizm ve obezite gibi birçok farklı sağlık problemi de gluten tüketimi ile ilişkilendirilmiştir. Bu hastalıkların ortak özellikleri, gluten tüketimi sonucunda bazı semptomların görülebilmesi ve glutensiz diyetin bu semptomları azaltabilmesidir. Glutensiz beslenme son yıllarda önemli derece popülarite kazanmıştır. Amerikalı yetişkinlerin neredeyse üçte birinin glutensiz beslendiği bildirilmiştir. Glutensiz beslenmenin bu denli yaygınlaşması, bu diyetin genel sağlık etkilerinin araştırılması gerekliliğini doğurmuştur. Bu çalışmada, gluten ile ilişkili otoimmün, alerjik ve otoimmün veya alerjik olmayan sağlık problemleri, bu sağlık problemlerinde glutensiz beslenmenin etkisi ve glutensiz beslenmenin genel sağlık etkilerinin derlenmesi amaçlanmıştır.
Yöntem: Science Direct, PubMed ve Springer Link veri tabanları ile gluten ve beslenme alanında yayın yapan Türk ve uluslararası dergilerden faydalanılarak ‘Gluten, Çölyak, Diyet, Glutensiz, Gluten İntoleransı, Buğday’ anahtar kelimeleri ile genel olarak son 10 yıla ait makaleler ve rehberler araştırmaya dahil edilerek yapılmış retrospektif bir kayıt çalışmasıdır.
Sonuç: Gluten tüketimi bugüne kadar çölyak, buğday alerjisi, depresyon, migren, otizm gibi birçok farklı sağlık problemi ile ilişkilendirilmiştir. Bunun sonucu olarak bu konuda çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda ise glutensiz beslenmenin birçok farklı sağlık probleminde önleyici veya tedavi edici olabildiği kanıtlanmıştır. Glutensiz diyet, bu sağlık problemlerinde beslenme tedavisi olarak kullanılabilmektedir. Glutensiz beslenme, farklı neden veya hedefler için gluten duyarlılığı olmayan kişiler arasında da oldukça popüler bir trend haline gelmiştir. Glutensiz ürünlerin standart ürünlerden daha sağlıklı olduğuna inanılması, çoğu kişi için glutensiz beslenme yönünde önemli bir motivasyon oluşturmaktadır. Fakat glutensiz diyet modelinin karbonhidrat, demir, folat, niasin, çinko ve lif içeriğinin oldukça fakir olduğu araştırmalarla kanıtlanmıştır. Ayrıca bazı glutensiz ürünler standart ürünlere göre daha yüksek enerji ve yağ içerebilmektedir. Çölyak hastası bireylerin glutensiz beslenmeye geçtiklerinde bu nedenle kilo aldıkları düşünülmektedir. Literatürde kilo kontrolü ve gluten ilişkisi hakkında çelişkili çalışma sonuçları bulunsa da, glutensiz diyetin bazı sağlık problemlerinde olumlu etkileri olduğu kanıtlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Gluten, Çölyak, Diyet, Glutensiz, Gluten İntoleransı, Buğday