Akademik Veri Yönetim Sistemi
Psikoloji çalışmaları (Online), cilt.40, sa.2, ss.385-427, 2020 (ESCI)
Ahlaki yargıların incelenmesinde kişinin faydacı ve deontolojik seçenekleri arasında sıkışıp kaldığı durumlar içeren kısa senaryolar olarak tanımlanabilecek olan ahlaki ikilemler sıklıkla kullanılmaktadır. Ancak, psikoterapistlerin karşılaşabileceği ve alınan kararların faydacı/deontolojik olarak ayrıştırılabileceği yüksek ahlaki ikilemlerin neler olabileceğine ilişkin olarak gerçekleştirilmiş yurt içi ve yurt dışı herhangi bir araştırma bulunmamaktadır. Ahlaki ikilemlerin yer verildiği ve Türk katılımcı grupları ile gerçekleştirilen araştırma sayısı ise oldukça azdır. Bunun yanı sıra, psikoloji alanındaki araştırma sonuçları kültürlerarası farklılıklar gösterebilmektedir. Bu kapsamda, bir ahlaki ikilem senaryosunun düşük veya yüksek ikilem yaratmasının, kısmen kültür ile bağlantılı olma ihtimali vardır. Bu araştırmada Türk kültüründe yüksek ikilem yaratan klasik ahlaki senaryolar ile psikoterapist ahlaki senaryolarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Katılımcıların ruh halleri ile faydacı/deontolojik karar alma eğilimleri arasındaki ilişki de ayrıca incelenmiştir. Araştırmaya 42 psikoterapist ve alan dışı gruptan (ön lisans öğrencileri ve minimum üniversite mezunu yetişkinler) 108 kişi katılmıştır. Alan dışı grup klasik ahlaki ikilem senaryolarını, psikoterapist grubu ise psikoterapist senaryolarını yanıtlamıştır. Alan dışı gruba verilen 20 klasik ahlaki ikilem senaryosundan dördü, psikoterapistlere verilen 10 senaryodan ise beşi yüksek ikilem yaratan senaryolar olarak tespit edilmiştir. Katılımcıların ruh halleri Pozitif ve Negatif Duygu Ölçeği (PNDÖ) üzerinden, senaryoları okumadan önce ve sonra olmak üzere iki kez ölçümlenmiş ve senaryolardan kaynaklanan olası ruh hali değişimleri analiz edilmiştir. Klasik ahlaki ikilemlerde, ilgili senaryoları okuduktan sonra katılımcıların negatif duygu durumları artmış, pozitif duygu durumları ise azalmıştır. Psikoterapist ahlaki ikilem senaryoları ise katılımcıların negatif ruh hallerini arttırmıştır. Klasik ahlaki ikilem senaryolarında alınan deontolojik kararlar katılımcıların negatif duygu durumları ile pozitif ilişki göstermiştir. Psikoterapist grubunda ise ruh hali ve deontolojik/faydacı kararlar arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Çalışmada ayrıca bulgular İkili İşlem Teorisi çerçevesinde alan yazına katkısı açısından tartışılmıştır