Research Information System
34. Ulusal Özel Eğitim Kongresi, Ankara, Turkey, 23 - 26 October 2024, pp.1067-1070, (Summary Text)
Otizm spektrum bozukluğu (OSB), sosyal iletişim ve kısıtlı, tekrarlayan davranış, ilgi veya etkinlik örüntüleri ile iki temel alanda yaşanan güçlüklerle ortaya çıkan nörogelişmsel bir bozukluktur (Amerikan Psikiyatri Birliği [APA], 2013). Otizmin belirtilerinden biri olan özel/kısıtlı ilgiler "yoğunluk veya odaklanma açısından anormal" olarak tanımlanmaktadır (APA, 2013). Otizmin tanı kriterleri biri olan kısıtlı/özel ilgiler, diğer tekrarlayan duyusal-motor davranışlar ve aynılık ısrarı dahil olmak üzere Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabında (DSM-5)’te yer almaktadır (Norris vd., 2012; Shuster vd., 2014). Çalışmalar, özel/kısıtlı ilgilerin en çok sebat etme, değişime karşı direnç, tek bir konu üzerinde tekrarlayan konuşma ve diğer faaliyetleri denemede isteksizlik gibi diğer "üst düzey" semptomlarla yakından ilişkili olduğunu ortaya koymuştur (South vd., 2005; Szatmari vd., 2006). Özel ilgiler ve OSB alanında yapılan araştırmalar, OSB'li çocukların özel ilgileri ile meşgul olduklarında dünyayı daha anlamlı bulduklarını, daha fazla güven hissettiklerini ve olumlu duygular yaşadıklarını ve özel ilgilerin etkinliklere dahil edildiğinde OSB'li çocukların tipik akranlarıyla daha iyi sosyalleştiklerini göstermektedir (Cascio vd., 2014; Koegel vd., 2013; Uljarević vd., 2022; Winter-Messiers, 2007; WinterMessiers vd., 2007). Sonraki çalışmalar bu gözlemleri doğrulamış ve bazı özel ilgilerin içsel motivasyon kaynağı olduğunu ortaya koymuştur (Grove vd., 2018; Harrop vd., 2019; Patten vd., 2017). Ancak, bazı çalışmalar da özel ilgi alanlarının OSB olan bireyleri ve ailelerini olumsuz etkileyebileceğini göstermektedir (Anthony vd., 2013; Boyd vd., 2007; Klin vd., 2007; Mercier vd., 2000; Pierce and Courchesne, 2001; South vd., 2005; Spiker vd., 2012; Turner-Brown vd., 2011). Yüksek yaygınlığa rağmen, özel ilgiler yeterince araştırılmamıştır (Cho vd., 2017; Carter vd., 2020). Özel ilgilerin anlaşılmasının ve geliştirilmesinin önündeki en büyük engellerden biri, bunların taksonomisi ve ölçümü konusunda fikir birliğinin olmaması olmuştur. Yale Özel İlgi Alanları Çalışması (Yale Survey of Special Interest) (South vd, 1999), İlgi Ölçeği (Interests Scale) (Bodfish, 2004) ve Özel İlgi Motivasyon Ölçeği (Special Interests Motivation Scale) (Grove vd., 2016) gibi araçları kullanan çalışmalar özel ilgilerin OSB’de yaygınlığının %75 ila %88 arasında olduğunu ve OSB’li bireylerin çoğunluğunun birden fazla özel ilgileri ile meşgul olduklarını ortaya koymuştur (Anthony vd, 2013; Grove vd., 2018; South vd., 2007, Uljarevic vd., 2022). Bu çalışmalar aynı zamanda özel ilgilerin karmaşık ve heterojen bir alan olduğunu ve en azından bir konu açısından tipik olmasına rağmen (örn. matematik veya sanata ilgi, TV programları, video oyunları, duyusal) aşırı yoğun olma eğiliminde olan özel ilgileri kapsayan karmaşık ve heterojen bir 1068 alan olduğunu vurgulamıştır. Dahası, bu çalışmalar duyusal ilgilerin ve hayranlıkların (örneğin, parlak veya canlı renkler ve dönen nesneleri izlemek) ve duyusal uyarı arayışıyla ilgili davranışların (örneğin, dokuları algılama) öne çıktığını vurgulamıştır (Anthony vd., 2013; Baron-Cohen ve Wheelwright, 1999; Klin vd., 2007; Uljarevic vd., 2022).